Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1956.
Ο πατέρας του Γεώργιος Καστανίδης υπήρξε βουλευτής Κοζάνης της Ένωσης Κέντρου, πριν από τη δικτατορία του 1967. Απεβίωσε στη διάρκεια του δικτατορικού καθεστώτος, μετά από συνεχείς διώξεις (εξορία, δύο στρατοδικεία) που υπέστη από την χούντα.
Μητέρα του η δασκάλα Ελένη Ξιφιλίδου.
Είναι νυμφευμένος με την καθηγήτρια του Ποινικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ελισάβετ Συμεωνίδου. Έχουν δύο κόρες
Σπούδασε στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ποινικό Δίκαιο
Είναι μέλος του ΠΑΣΟΚ από το 1974. Μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής από το 1984.
Εκλέχτηκε βουλευτής Α΄ Θεσσαλονίκης του ΠΑΣΟΚ το 1981 σε ηλικία 25 χρονών και εκλεγόταν συνεχώς μέχρι το 2012. Διαγράφηκε το 2012, με απόφαση του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ, γιατί δεν ψήφισε το δεύτερο μνημόνιο. Επανήλθε στη Βουλή το 2019, ως βουλευτής του Κινήματος Αλλαγής. Επανεκλέχτηκε βουλευτής Α΄ Θεσσαλονίκης στις εκλογές του 2023, αλλά την έδρα πήρε, μετά από δήλωσή του, ο νυν πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ.
Διετέλεσε υφυπουργός Εσωτερικών, υφυπουργός Παιδείας και αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου.
Υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών και υπουργός Μακεδονίας-Θράκης στις κυβερνήσεις του Κώστα Σημίτη.
Υπουργός Δικαιοσύνης μέχρι τον Ιούνιο του 2011 και υπουργός Εσωτερικών, για λίγους μήνες, πριν από την πτώση της, στην κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου.
Εμπνεύστηκε την ίδρυση και συνέταξε το νόμο για τον Συνήγορο του Πολίτη.
Δημιούργησε την Ανεξάρτητη Αρχή για την καταπολέμηση του βρώμικου χρήματος.
Με σειρά νόμων, την περίοδο 2009-2011, διαμόρφωσε, το ισχύον και σήμερα, θεσμικό πλαίσιο για τη διαφάνεια στη δημόσια ζωή και την καταπολέμηση της διαφθοράς.